سقوط هلیکوپتر حامل ابراهیم رئیسی و همراهانش سوال‌ها و ابهام‌های زیادی را به وجود آورده است؛ به طوری که با گذشت سه روز از این حادثه، گمانه‌زنی‌ها درباره دلایل این سقوط به‌شکلی فزاینده ادامه دارد. برخی ادعای نامناسب بودن شرایط آب‌وهوایی و نقص فنی هلیکوپتر را مطرح می‌کنند اما بعضی دیگر احتمال این را که سانحه یک «عملیات خرابکارانه» باشد، بعید نمی‌دانند.
در این میان، تناقض‌گویی مقام‌های جمهوری اسلامی هم از همان ساعت‌های نخست سقوط هلیکوپتر آغاز شد و بازگشت بدون مشکل دو هلیکوپتر دیگر به مقصد، خاموش بودن ترانسپوندر هلیکوپتر که وزیر حملونقل ترکیه نیز آن را تایید کرد، مصاحبه پدر سرتیم حفاظت ابراهیم رئیسی و شواهدی دیگر تردیدها را درباره علت سقوط هلیکوپتر ابراهیم رئیسی افزایش داد.
در این گزارش، برخی احتمال‌ها و پیش‌فرض‌ها درباره علت سقوط هلیکوپتر ابراهیم رئیسی و همراهانش دسته‌بندی شده‌اند. با این توضیح که هنوز این سناریوها با اطلاعات قطعی همراه نشده‌اند و ما تنها آن‌ها را روایت می‌کنیم.
سناریو اول؛ سقوط در اثر حادثه‌ای غیرمنتظره
سقوط هلیکوپتر در اثر حادثه‌ای پیش‌بینی‌نشده و غیرعامدانه ممکن است به دلایل مختلفی از جمله نقص فنی، خطای خلبان و شرایط آب‌وهوایی نامناسب رخ دهد.
یکی از نخستین فرضیه‌هایی که درباره سقوط هلیکوپتر حامل رئیسی و همراهانش مطرح شد، نقص فنی آن بود. برخی افراد وابسته به حکومت مانند محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق، حتی پا را فراتر گذاشتند و با متهم کردن آمریکا، مدعی شدند که هلیکوپتر رئیسی به دلیل نقص فنی ناشی از تحریم‌ها سقوط کرده است.
ناوگان هوایی جمهوری اسلامی ایران به‌شدت تحت تاثیر تحریم‌های بین‌المللی است و شمار زیادی از هواپیماهای آن اکنون به دلیل نبود امکان واردات قطعات و تعمیر زمینگیر شده‌اند اما اینکه آیا رئیس دولت جمهوری اسلامی نیز سوار هلی‌کوپتری شد که برای پرواز امنیت نداشت، سوالی است که کارشناسان به‌سرعت به آن پاسخ دادند.
وضعیت فنی هلی‌کوپترها و هواپیماها قبل از هر سفر بررسی می‌شود. این بررسی‌ها در صورتی که مسافران پرواز از مقام‌های کشوری و لشکری باشند، با حضور تیم حفاظت انجام می‌شود. ضمن اینکه هلیکوپتر رئیسی یکی از بهترین‌ها بود؛ بنابراین فرضیه نقص فنی هلیکوپتر ریسمانی است که حتی مقام‌های جمهوری اسلامی هم نتوانستند به آن چنگ بزنند.
درباره احتمال اشتباه خلبان و کادر پرواز نیز هنوز هیچ گزارشی وجود ندارد.
شرایط آب‌وهوایی نامناسب هم یکی از فرضیه‌های مطرح در حادثه سقوط هلیکوپتر حامل رئیسی و همراهانش است اما مقام‌ها و رسانه‌های جمهوری اسلامی درباره این فرضیه هم ادعاهای متناقضی مطرح کرده‌اند. غلامحسین اسماعیلی، رئیس دفتر ابراهیم رئیسی، دو روز پس از سقوط هلیکوپتر در مصاحبه‌ای تلویزیونی گفت که در زمان حادثه، هیچ اختلال جوی وجود نداشت و هوا کاملا صاف بود.
به‌رغم ادعای این مقام دولتی، نیروهای امدادی و دیگر مقام‌های حکومتی پیش‌تر ساعت‌ها جست‌وجوی نافرجام برای پیدا کردن اجساد و لاشه هلیکوپتر را به بدی آب‌وهوا و مه شدید نسبت می‌دادند.
این سوال نیز مطرح است که چرا دو هلیکوپتر همراه رئیسی به‌رغم نامناسب هوا سالم به مقصد رسیدند و هلیکوپتر حامل رئیسی و همراهانش سقوط کرد؟ آیا به مسائل ایمنی پرواز توجه نشده بود؟ مسعود پزشکیان، نماینده مجلس، از جمله افرادی بود که در سخنانی انتقادآمیز گفت هلیکوپتر حامل رئیسی نباید در شرایط هشدار نارنجی هوا پرواز می‌کرد.
وب‌سایت نورنیوز، نزدیک به شورای عالی امنیت ملی، در گزارشی به منتقدان تاخت و هرگونه «بی‌توجهی به شرایط ایمنی پرواز» را رد کرد. در این گزارش آمده است: «حضور ۹ سرنشین به جای ۱۴ نفر نشان می‌دهد بر خلاف فضاسازی‌های غیرواقعی، تمهیدات ایمنی ضروری برای اطمینان از امنیت پرواز هلیکوپتر رئیس‌جمهور پیش‌بینی شده بود».
این رسانه «استفاده از هلیکوپتر ۲۱۲ با دو موتور قدرتمند که امکان پرواز با یک موتور هم دارد، استفاده از کادر پرواز مجرب و بررسی شرایط جوی قابل پیش‌بینی» را نشان‌دهنده «تهمیدات ایمنی» برای این پرواز دانست و در عین حال مدعی شد که «شرایط جوی غیرمنتظره بر پیش‌بینی‌هایی که بر اساس پروتکل‌های فنی و امنیتی باید در نظر گرفته شود، غلبه کرد».
گزارش نورنیوز چند نکته اساسی را به ذهن متبادر می‌کند؛ نخست اینکه هلیکوپتر حامل رئیسی مشکل نقص فنی نداشت؛ بنابراین ادعای سقوط به دلیل تحریم‌ها مردود است. دوم اینکه در این گزارش نیز اشاره شد که سرنشینان هلیکوپتر ۹ نفر بودند.
در ساعت‌های اولیه هم تعداد سرنشینان ۹ نفر اعلام شد، اما سپس نام هشت نفر را اعلام کردند. اگر تعداد سرنشینان به اشتباه ۹ نفر اعلام شده باشد، بیش از هرچیز نشان می‌دهد ایمنی پرواز آن‌طور که مقام‌ها ادعا می‌کنند، رعایت نشده بود، چون حتی تعداد دقیق سرنشینان را هم نمی‌دانستند و اگر به واقع ۹ نفر در این هلیکوپتر بودند، پس نفر نهم کیست و چرا نامش اعلام نمی‌شود؟
سناریو دوم؛ سقوط هلیکوپتر در عملیات عامدانه
سقوط هلیکوپتر در اثر یک عملیات خرابکارانه و عامدانه فرضیه دیگری است که طی روزهای اخیر به‌تناوب مطرح می‌شود. به‌طور کلی، چنانچه پای عملیات عامدانه‌ای در کار باشد، این عملیات ممکن است به یکی از روش‌های خرابکاری در سیستم فنی، انفجار بمب یا اقدام انتحاری انجام شده باشد. آنچه برخی مقام‌های حکومتی نیز بعید ندانسته‌اند.
آخرین مقام حکومتی که دراین‌باره اظهار نظر کرد، محمد آقامیری، عضو شورای شهر تهران، بود که از نیروهای امنیتی خواست «سانحه را با دقت بررسی کنند، چون بحث‌هایی است که شاید سانحه صرفا یک حادثه نباشد».
در حالی که جمهوری اسلامی می‌کوشد سوال‌های مربوط به علت سقوط هلیکوپتر را لابه‌لای تبلیغات گسترده و قهرمان‌سازی از ابراهیم رئیسی پنهان کند، بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی و تحلیلگران به بحث و تبادل نظر درباره عوامل احتمالی خارجی یا داخلی در سقوط هلیکوپتر رئیسی و همراهانش مشغول‌اند.
در ساعت‌های نخست پس از سقوط هلیکوپتر، برخی افراد نزدیک به حکومت و حساب‌های کاربری منتسب به جمهوری اسلامی، انگشت اتهام را به سمت اسرائیل گرفتند و فرضیه خرابکاری در سیستم فنی هلیکوپتر در سفر رئیسی به جمهوری آذربایجان را پیش کشیده‌اند. یکی از این افراد محمدعلی ابطحی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب، بود که در توییتی، با انتشار عکسی از رئیسی و الهام علی‌اف چنین ادعایی را مطرح کرد، اما رسانه‌های اسرائیلی به‌سرعت این ادعاها را تکذیب کردند.
پس از آن، توجه عمومی به عوامل داخلی که ممکن است در سقوط عامدانه هلیکوپتر نقش داشته باشند، جلب شد. برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی برای اثبات فرضیه سقوط عامدانه هلیکوپتر به برخی شواهد موجود اشاره می‌کنند؛ یکی از این شواهد مصاحبه پدر سیدمهدی موسوی، سرتیم حفاظت ابراهیم رئیسی، است که در آن ادعا می‌کند پسرش می‌دانست از این سفر بازنمی‌گردد.
مصاحبه عبدالقادر اورال‌اوغلو، وزیر حملونقل ترکیه، درباره اینکه هلیکوپتر حامل رئیسی یا ترانسپوندر نداشت یا خاموش شده بود هم بازتاب جهانی داشت و تردیدها را درباره احتمال عمدی بودن حادثه بالا برد. ترانسپوندر در ناوبری هوایی یا سامانه بازشناسی با امواج رادیویی، دستگاهی است که در پاسخ به سیگنال‌های تشخیص هویت دریافت شده، به‌طور خودکار سیگنال‌های مشخص کننده هویت را منتشر می‌کنند.
پس از مصاحبه وزیر حملونقل ترکیه، مصاحبه خبرنگار ترکیه‌ای حاضر در صحنه حادثه نیز فراگیر شد. او در این مصاحبه با استناد به برداشت شخصی‌اش گفت که احساس می‌کند هلیکوپتر «به چیزی برخورد کرده است».
علاوه بر همه این موارد، ادعای رئیس‌دفتر رئیسی مبنی بر اینکه تا حدود چهار ساعت پس از حادثه تلفنی با امام‌جمعه تبریز در تماس بوده هم قابل تامل است زیرا نیروهای امداد و نجات از ظهر یکشنبه تا صبح دوشنبه که اجساد پیدا شد، مدام می‌گفتند که هیچ رد و سیگنالی وجود ندارد.
فرضیه سقوط عامدانه با دخالت عوامل خارجی یا داخلی
اکنون جمهوری اسلامی خود را برای برگزاری چهاردهمین دوره انتخابات ریاست‌‌جمهوری آماده می‌کند و هم‌زمان، بخش‌های رسانه‌ای و تبلیغاتی رژیم را برای اسطوره‌سازی از ابراهیم رئیسی با برداشت از بودجه ملی به‌صف کرده است. اما برای اکثر مردم در داخل و خارج از ایران ماجرا به همین‌جا ختم نمی‌شود. آن‌ها در عین حال که از مرگ رئیسی ابراز خوشحالی می‌کنند، می‌خواهند دلیل سقوط هلیکوپتر او و همراهانش را بدانند.
دانستن این ماجرا به مردم ایران کمک می‌کند پایان داستان جمهوری اسلامی را پیش‌بینی کنند. زیرا چنانچه فرضیه‌های سقوط عامدانه هلیکوپتر درست باشد، به معنای آن است که جنگ قدرت پشت پرده به نقطه حساس حذف رقیب رسیده است.
این موضوع اکنون در کانون توجه کاربران شبکه‌های اجتماعی و تحلیلگران سیاسی قرار دارد. آن‌ها از کسانی مانند مجتبی خامنه‌ای سخن می‌گویند که از حذف ابراهیم رئیسی نفع می‌برند. برخی هم پا را فراتر گذاشته‌اند و فرضیه‌هایی مانند «توافق پشت پرده حاکمیت با قدرت‌های بزرگ» را مطرح می‌کنند. اتفاق‌های روزهای بعد از جمله نحوه انتخاب رئیس‌جمهوری بعدی، بخش‌های دیگر این پازل را تکمیل خواهد کرد.
